Back to site

182 To Theo van Gogh. Etten, Thursday, 10 or Friday, 11 November 1881.

metadata
No. 182 (Brieven 1990 180, Complete Letters 156)
From: Vincent van Gogh
To: Theo van Gogh
Date: Etten, Thursday, 10 or Friday, 11 November 1881

Source status
Original manuscript

Location
Amsterdam, Van Gogh Museum, inv. nos. b176 a-b V/1962

Date
This letter is the first to confirm the arrival of Theo’s letter of 6 November, which Vincent had been expecting for several days. It was therefore written after letter 181, in which Vincent says that he still hasn’t heard anything. On 12 November he pursues a matter mentioned in Theo’s letter, which means that the present letter must precede that one. We have therefore dated this letter to Thursday, 10 or Friday, 11 November 1881.

Ongoing topic
Van Gogh’s love for Kee Vos (179)

original text
 1r:1
Beste broer,
Uw brief heb ik ontvangen doch meen dat die alleen antwoord is op No 1 van de mijnen.1
In no 2 & No 32 vond ge van zelf “een standje” tot dank voor Uw raad: “pas op dat ge U geen te groote illusies maakt vóór ge zekerheid hebt dat het geen vergeefs werken is”.
Omdat ge nu dat standje toch reeds hebt geslikt zal ik ’t maar niet meer herhalen. Bien te fasse! old boy.– Gelukkig voor U dat ge U ten minste niet aan ’t “intusschen!!!”3 hebt schuldig gemaakt, hein.– Neen, noch Gij noch ik denken aan ’t intusschen, Gij en ik, we weten niet beter of iemand die geen moed zou hebben, of een slag om den arm systeem er op na zou houden, of zijn leven niet met een glimlach op ’t spel zou durven zetten, deed maar beter zich niet te occupeeren met het winnen van een echt vrouwen hart.–
Van ’t begin af dezer liefde heb ik gevoeld dat tenzij ik er mij inwierp sans arrière pensee, zonder slag om den arm en van ganscher harte, geheel en al en voor altijd, er volstrekt geen kans voor me was en indien ik er me op bovenstaande wijze in geworpen heb neemt dat niet weg dat de kans zeer gering is. Doch gaat het mij aan of de kans grooter of kleiner is? Ik bedoel moet ik, kan ik daarmee rekening houden wanneer ik liefheb.– Neen – geen winstberekening – men heeft lief omdat men liefheeft.
Liefhebben – quelle chose!
Verbeeld U eens wat een echte vrouw zou denken als ze merkte dat iemand haar vroeg, houdende een slag om den arm – zou ze hem niet iets ergers zeggen dan “nooit neen nimmer”? Och Theo – laat ons daar niet over praten, als gij en ik liefhebben dan hebben we lief, voilà tout.
En dan houden we ons hoofd helder en verdonkeren onzen geest niet noch kortwieken onze gevoelens noch blusschen ’t vuur uit en ’t licht – doch zeggen eenvoudig, God dank – ik heb lief.–
Wat zou verder een echte vrouw denken van een minnaar die bij haar kwam, zich zelfbewust dat hij slagen zou. Ik zou geen dubbeltje willen geven voor zijn resultaat met iemand als Kee Vos en ik zou met de honderd duizend toe zijn resultaat niet willen ruilen voor ’t onderhavige neen nooit nimmer.
 1v:2
Nu heb ik aan U afgezonden eenige teekeningen want ik dacht, hij zal er misschien iets van ’t Heike in vinden.–4
Zeg me nu eens waarom ze onverkoopbaar zijn, hoe zou ik er verkoopbaren kunnen maken?
Want ik zou zoo nu en dan wel eens een reisgeldje willen verdienen om ’t nooit neen nimmer te gaan peilen.
Dat voornemen van mij moet ge niet aan den WelEerw. ZeerGel. Heer J.P.S.5 mededeelen hoor! Want als ik heel erg onverwacht kom zal hij mogelijk niet anders kunnen doen dan in vredesnaam dat maar oogluikend toe laten.
Zoo’n WelEerw. ZeerGel. Heer J.P.S. wordt een heel ander persoon wanneer ge zijne dochter liefhebt dan vóór dien tijd, in de verbeelding van den persoon die in “’t onderhavige geval” betrokken is. Hij krijgt toch als dan iets reusachtigs en neemt ongehoorde proporties aan! Maar dat neemt niet weg dat als men Zijne dochter liefheeft men meer vreest niet naar hem toe te gaan dan wel naar hem toe te gaan al weet men ook hij kan vreesselijke dingen doen in de gegevenen.–
Enfin – tegenwoordig voel ik toch “’k heb een teekenaarsknuist” en ik ben erg blij ik zoo’n instrument aan ’t lijf heb, al is het nog onhandig. Het Papier Ingres is erg best.
En dus heet gij in de wandeling ’t gelukskind. Ook al een petite misere de la vie humaine.6 En gij twijfelt er aan of ge ’t werkelijk zijt al dan niet. Maar wat reden hebt ge om er aan te twijfelen?
Zie, dat wou ik nu wel eens weten. Wat voor soort van petites misères houdt ge er op na. Sommigen ken ik ten deele of geheel, anderen niet.
Hebt gij ook petites misères met een dame somwijlen. Natuurlijk, doch ik wenschte wel te vernemen hoedanigen. Toch geen soortgelijken als nooit neen nimmers?
Of in tegendeel te veel ja en amens misschien, zwaar op de hand.– Wel, Uwe petites misères met de dames interesseeren me bizonder.– Bepaaldelijk omdat ik van uwe petites  1v:3 miseres denk wat ik van mijne eigenen denk, n.l. dat ’t in veel gevallen daar aan ligt dat we ze niet goed weten op te vatten maar dat er toch eigentlijk een schat in verborgen ligt mits we dien maar weten te vinden en te bemagtigen.
Die petites miseres of grandes zijn raadsels, de oplossing te zoeken dat’s wel de moeite waard.
Een gelukskind dat klaagt – zonder reden!
En mij noemen ze “den zwaarmoedige” en ik vraag U om mij te feliciteeren met een nooit neen nimmer.–
En word zeer boos als de menschen mij zeggen dat het gevaarlijk is op zee te varen en opmerken dat men wel eens verdrinken kon; niet daarom word ik boos omdat ik meen dat zij ongelijk hebben met dat te beweeren doch omdat zij schijnen te vergeten “that there is safety in the very heart of danger”.–7 Zoo dus gelukskind.– Wat schort er aan Uw geluk. Gij weet toch heel piquant te zeggen hoe verliefd worden is door Uwe vergelijking met die aardbezie.
Het is wel fijn gezegd doch – verliefd zijn met een driedubbel neen nooit nimmer voor den neus en bovendien een WelEerw. Zeer Gel. Heer J.P.S. die middelen van bestaan vraagt in ’t “onderhavige geval”, zoo noemt Z.W.E. het, of liever ze niet eens vraagt omdat hij (bovendien Philistijn8 zijnde op ’t gebied van kunst) denkt dat er die heelemaal niet zijn. Zulk verliefd zijn, zeg ik, dat is toch niet heelemaal gelijk aan aardbezien plukken in de lente.9 En dat nooit neen nimmer is niet zoel als lentelucht doch bitter bitter bitter als nijpende wintervorst. “This is no flattery”, zou Shakespeare zeggen.10 Evenwel Simson zegt ergens anders

Zoetigheid ging uit van den sterke.11

Maar ’t is erg de vraag of Simson niet heel wat wijzer was dan ik. Hij pakte een leeuw parmantig aan en werd de baas12 doch – zullen wij dat ook doen kunnen.
Gij moet kunnen, zou Simson zeggen, en teregt.– Genoeg, het aardbeziensaisoen is nog niet gekomen, ik zie wel aardbeienplanten doch ze zijn bevrozen. Zal de lente komen en ze ontdooien en zullen ze bloeien en dan – dan – wie zal ze plukken.–
 1r:4
Dit nooit neen nimmer heeft me evenwel geleerd dingen die ik niet wist, 10 me aan ’t verstand gebragt de enormiteit van mijn onwetendheid en 20 dat er een vrouwenwereld is, en nog veel meer.–
Ook dat er middelen van bestaan zijn. Ik zou het wel kiesch vinden van de menschen indien ze zeiden (gelijker wijs de constitutie zegt, tout homme est considéré innocent jusqu’à que sa culpabilité soit prouvée)13 dat men elkander aan zag als hebbende een middel van bestaan totdat het tegendeel bewezen was.– Men zou kunnen zeggen: deze man bestaat – ik zie hem, hij spreekt tot mij, een bewijs van zijn effectief bestaan is zelfs dat hij niet oningewikkeld is in zeker geval, b.v. “een onderhavig geval”. zijn bestaan mij klaar en duidelijk zijnde (mij bewust zijnde de onderhavige persoon niet slechts maar een geest is doch ook zelfs werkelijk springlevend vleesch en beenen heeft) wil ik als een axioma aannemen dat hij dat bestaan te danken heeft aan middelen, dat hij die op de een of andere manier krijgt en waarvoor hij werkt.– Ik wil hem dus niet verdenken van te bestaan zonder middelen van bestaan. Zoo evenwel redeneeren de menschen niet, vooral niet zeker onderhavig persoon te Amsterdam. Zij moeten de middelen zien om het bestaan van den onderhavige te gelooven doch het bestaan van den onderhavige bewijst hun de middelen daarvan niet.– Wel, dit eenmaal zoo zijnde moeten wij hem vooreerst een teekenaarsknuist voor de oogen houden, niet om hem daarmede te attaqueeren evenwel of ook zelfs maar te bedreigen. Vervolgens moeten we dien teekenaarsknuist gebruiken zoo goed & zoo kwaad als we kunnen.–
Doch het neen nooit nimmer raadsel is daarmede nog geenszins opgelost. Het lijnregt tegenovergestelde beproeven van sommige raadgevingen is ook dikwijls iets praktisch waar men zich wel bij bevindt. Daarom is het in veel gevallen zoo nuttig raad te vragen. Evenwel zijn er raadgevingen die in hun natuurlijken toestand bruikbaar zijn en geen binnenste buiten- of onderste boven-keering van noode hebben. Dit laatste soort is evenwel zeer zeldzaam en wenschelijk want ’t heeft nog speciale eigenaardigheden. Eerstgenoemd soort groeit overal bij de vleet. ’t laatste soort is duur, ’t eerste kost niets en wordt soms ongevraagd bij ’t muda thuisgebragt.– “intusschen”!!!

Yours truly
Vincent.

 2r:5
Ik besluit dezen brief met een contra raad. Als ge ooit liefhebt, houd geen slag om den arm, of liever ik zeg, als ge zult liefhebben zult ge aan geen slag om den arm denken. Verder, als ge zult liefhebben zult gij U niet “zeker voelen”, vooruit, dat ge slagen zult – ge zult zijn “une âme en peine”14 en toch zult ge glimlagchen.
Wie zich “zeker van zijn zaak” voelt in dezen zin dat hij voorbarig zich inbeeldt “zij is de mijne”, voor dat hij den zielstrijd van ’t liefhebben strijdt, vóór dat hij, zeg ik, op volle zee in storm en onweer zweeft tusschen dood en leven – die weet te weinig wat een echt vrouwenhart is en dat zal hem door eene echte vrouw aan ’t verstand gebragt worden op zeer eigenaardige wijze. Toen ik jonger was heb ik ook eens half mij ingebeeld dat ik liefhad en voor de overige helft had ik werkelijk lief, dit had tot resultaat vele jaren van vernedering.– Moge ik alstoen niet te vergeefs vernederd zijn geworden.–15
 2v:6
I speak as one “who has been down“,16 uit bittere ervaring, uit eigen schade en schande.
Gelukskind! What’s the matter? what aileth thee!17
Misschien zijt ge eigentlijk tot heden niet een gelukskind geweest maar ik houd het ervoor dat ge op den regten weg zijt het te worden.–
Dit maak ik op uit den toon uwer brieven. ’t Is net alsof er een haartje in Uw keel, in Uw stem is.– Wat voor een haartje is dat.– Zoudt ge me dat niet eens kunnen vertellen nu ik u zooveel verteld heb. Theo, alle vaders van meisjes hebben een voorwerp ’t welk men den sleutel van de straatdeur noemt. Een erg schrikkelijk wapen ’t welk voornoemde straatdeur kan openen en sluiten zooals Petrus en Paulus de poort van den hemel.18 Wel. Past dat werktuig ook tegelijk op het hart der respectieve onderhavige dochters. Gaat dat open of toe met den sleutel van de straatdeur. Ik meen neen doch God en de liefde zijn alleen in staat een vrouwenhart te openen of te sluiten. Zal ’t hare opengaan? broer, zal zij mij ooit inlaten.– Dieu le sait.–19 Ik weet zulks niet vooruit.–

translation
 1r:1
Dear brother,
I received your letter but think that it’s only an answer to my no. 1.1
In no. 2 and no. 32 you obviously found ‘a rebuke’ as thanks for your advice: ‘be careful not to indulge too much in idle fancies before you know for sure that it isn’t a futile undertaking’.
Because you’ve already had to swallow that rebuke anyway, I won’t repeat it. Much good may it do you, old boy! Fortunately for you, at least you haven’t committed a ‘meanwhile!!!’ yet, eh?3 No, neither you nor I think of meanwhile, you and I, we don’t know any better than to think that someone who has no courage or refuses to commit himself or wouldn’t dare risk his life with a smile would do better not to occupy himself with winning a real woman’s heart.
From the beginning of this love I’ve felt that unless I threw myself into it unreservedly, committing myself to it whole-heartedly, fully and forever, there would be absolutely no chance for me, and if I’ve thrown myself into it in the above-mentioned way, that doesn’t alter the fact that the chance is very small. But does it matter to me if the chance is larger or smaller? I mean, must I, can I, take that into account when I love? No — no thought to the winnings — one loves because one loves.
To love — what a business!
Just imagine what a real woman would think if she noticed that someone proposed to her, refusing to commit himself — wouldn’t she say something worse to him than ‘no, nay, never’? Oh Theo — let’s not talk about it, if you and I love then we love, that’s all there is to it.
And then we keep a clear head and don’t cloud our minds nor restrain our feelings nor quench the fire and the light — but say simply, thank God — I love.
What, moreover, would a real woman think of a lover who came to her feeling certain of his success? I wouldn’t give tuppence for his result with someone like Kee Vos, and not for a hundred thousand more would I trade his result with the present no, nay, never.  1v:2
I’ve sent you a few drawings because I thought, perhaps he’ll find something of Het Heike in them.4
Tell me now why they’re unsaleable; how could I make saleable ones?
Because I’d like to earn some travelling money now and then to go and plumb the depths of the no, nay, never.
You mustn’t inform the Rev. Dr J.P.S.5 of my intentions! Because if I come very unexpectedly it’s possible he won’t be able to do anything but turn a blind eye to it for the sake of peace and quiet.
Such a man as the Rev. Dr J.P.S. becomes a completely different person if you love his daughter than he was before then, in the mind of the person concerned with ‘the case in question’. He then becomes quite gigantic and takes on unheard-of proportions! All the same, if one loves his daughter one is more afraid of not going to him than of going to him, even though one knows he can do terrible things in the circumstances.
Anyway — these days I really feel: ‘I have a draughtsman’s fist’, and I’m very glad to possess such an instrument, even though it’s still rather awkward. The Ingres paper is excellent.
And so you’re popularly known as the lucky dog. Also a petty misery of human life.6 And you doubt whether or not you really are. But what reason do you have to doubt it?
That’s what I’d like to know, you see. What kind of petty miseries do you have? Some I know partly or wholly, others not at all.
Do you also have petty miseries involving a lady now and then? Naturally, but I’d like to hear what manner of miseries. Surely nothing like no, nay, nevers?
Or, conversely, too many depressing yea and amens perhaps? Well, your petty miseries with the ladies interest me very much. Especially because I think the same about your petty  1v:3 miseries as I do about my own, namely that in many cases they’re due to our lack of understanding, but that they actually contain hidden treasure, provided we know how to find and secure it.
Those petty miseries, or great ones, are riddles; looking for the solution — that’s certainly worth the effort.
A lucky dog who complains — without reason!
And they call me ‘the gloomy one’ and I ask you to congratulate me on a no, nay, never.
And get very angry if people tell me that it’s dangerous to sail at sea and remark that one might drown; I don’t get angry because I think they’re wrong in saying so, but because they seem to forget ‘that there is safety in the very heart of danger’.7 So there, lucky dog. What’s wrong with your happiness? You certainly know how to say very piquantly what it’s like to fall in love by comparing it to the strawberry.
It’s very nicely put but — being in love with a triple no, nay, never staring you in the face, and moreover a Rev. Dr J.P.S. who demands means of subsistence in the ‘case in question’, that’s what the Rev. calls it, or rather doesn’t even demand them because he (also being a Philistine8 in the field of art) thinks there aren’t any. Being in love like that, I say, isn’t exactly like picking strawberries in the spring.9 And that no, nay, never isn’t as balmy as a spring breeze but as bitter, bitter, bitter as a biting winter frost. ‘This is no flattery’, Shakespeare would say.10 Samson, though, says somewhere else

And out of the strong came forth sweetness.11

But it’s very questionable whether Samson wasn’t a lot wiser than I am. He boldly took on a lion and got the better of it,12 but — will we be able to do that too?
You must be able to, Samson would say, and rightly so. Enough, the strawberry season hasn’t arrived yet; I do see strawberry plants but they’re frozen. Will spring come and thaw them and will they blossom and then — then — who will pick them?  1r:4
This no, nay, never has, however, taught me things I didn’t know, first brought home to me the full measure of my ignorance, and second that there’s a woman’s world, and much, much more.
Also that there are means of subsistence. I would certainly find it considerate of people if they said (as the constitution says, everyone is presumed innocent until proved guilty)13 that people saw one another as having a means of subsistence until the opposite had been proved. One could say: this man exists — I see him, he speaks to me, proof of his actual existence is even that he is not uninvolved in a certain case, for example, ‘the case in question’. His existence being clear and obvious to me (being aware that the person in question isn’t merely a spirit but also has real live flesh and bones), I wish to take it as axiomatic that he owes that existence to means of subsistence, that he obtains them in one way or another and that he works for them. Thus I don’t wish to suspect him of existing without means of subsistence. People don’t reason like this, though, especially not the certain person ‘in question’ in Amsterdam. They must see the means of subsistence to believe in the existence of the person in question, but the existence of the person in question doesn’t prove to them his means of subsistence. Well, this being so, we must first hold a draughtsman’s fist before his eyes, not to attack him with it, though, or even to threaten him. We then have to use that draughtsman’s fist as best we can.
But this in no way solves the riddle of no, nay, never. Trying the exact opposite of some advice often proves both practical and satisfying. That’s why in many cases it’s so useful to ask for advice. Even so, there’s advice that’s usable in its natural condition and doesn’t need to be turned inside out or upside down. This latter kind is, however, very rare and desirable, because it has special qualities. The former can be had ten for a penny. The latter is dear, the former costs nothing and is sometimes delivered, unasked-for, by the barrelful. ‘Meanwhile’!!!

Yours truly,
Vincent.

 2r:5
I’m closing this letter with a bit of advice in return. If you ever love, don’t refuse to commit yourself, or I’d rather say, if you ever love, you won’t think of not committing yourself. Furthermore, if you love, you won’t ‘feel certain’, beforehand, that you’ll succeed — you’ll be ‘a soul in need’14 and yet you’ll smile.
He who feels ‘sure of what he’s doing’ in the sense that he prematurely imagines that ‘she’s mine’, before he fights the inner battle of loving, before, I say, he sails the high seas in storm and tempest, hovering between life and death — he knows too little what a real woman’s heart is, and it will be driven home to him by a real woman in a very special way. When I was younger I once half-imagined that I loved, while the other half truly loved, the result being many years of humiliation. May I not then have been humiliated too much in vain.15  2v:6
I speak as one ‘who has been down’,16 from bitter experience, having learned the hard way.
Lucky dog! What’s the matter? What aileth thee!17
Perhaps you haven’t really been a lucky dog until now, but I maintain that you’re well on the way to becoming one.
I gather this from the tone of your letters. It’s as though there’s a hair in your throat, in your voice. What kind of hair is it? Couldn’t you tell me about it sometime, now that I’ve told you so much? Theo, all fathers with daughters have an object one calls the key to the front door. A very terrifying weapon, which can open and close the aforementioned front door as Peter and Paul the gates of heaven.18 Well, does that implement fit the hearts of their respective daughters ‘in question’ at the same time? Do they open or close with the front door key? I think not, only God and love are capable of opening or closing a woman’s heart. Will hers open up? Brother, will she ever let me in? God knoweth.19 I don’t know such things in advance.
notes
1. Letter 179.
2. Letters 180 and 181.
3. Ironical reference to a remark made by Uncle J.P. Stricker; see letter 180.
4. It is not known exactly which drawings Van Gogh is referring to, though they were possibly among those mentioned in letter 181.
5. Van Gogh’s uncle, J.P. Stricker, the father of Kee Vos. Regarding this plan, see letter 181.
6. A reference to Petites misères de la vie humaine, a book by Old Nick and Grandville, see letter 178, n. 6.
7. A saying. Cf. John Gill, An exposition of the Old Testament (1852-1854), in which Gill remarks in his commentary to Psalm 91:9: ‘the psalmist himself, seeing his safety in the midst of danger, and ascribing it to the Lord’. London 1853, vol. 3, p. 240. Cf. the Chinese proverb ‘Go straight to the heart of danger, for there you will find safety’. Also quoted in letter 194, where it is worded somewhat differently.
8. Read: ‘an outsider’. The Philistines were among the Israelites’ many oppressors. Later in the letter Van Gogh quotes from the Book of Judges, in which the Philistines are mentioned frequently.
9. The expression, which originated with Theo, recurs frequently in the correspondence (see letters 191, 193 and 228).
10. This phrase comes from William Shakespeare, As you like it. Act 2, scene 1: ‘I smile, and say “This is no flattery. These are the counsellors that feelingly persuade me what I am”’. See ed. Agnes Latham. London 1975, p. 30.
11. Judg. 14:14.
12. Judg. 14:5-6.
13. Taken from the 9th article of the Déclaration des droits de l’homme et du citoyen of 1789: ‘Since every man is presumed innocent until he is declared guilty, if it is deemed essential to arrest him, any harsh treatment unnecessary in securing his person must be severely dealt with by the law.’ (Tout homme étant présumé innocent jusqu’à ce qu’il ait été déclaré coupable, s’il est jugé indispensable de l’arrêter, toute rigueur qui ne serait pas nécessaire pour s’assurer de sa personne doit être sévèrement réprimée par la loi). The Déclaration, which consists of 17 articles and an introduction, served as a preface to the French Constitution of 1791.
a. Meaning: ‘in grote hoeveelheden’ (in large quantities).
14. Van Gogh presumably borrowed this expression from a publication about Tissot (see letter 158, n. 26).
15. Considering what Van Gogh says about this matter in letter 183 (ll. 277-281), this could be an allusion to his infatuation with Caroline Haanebeek, around 1873. See Cassee 1997.
16. This saying is also quoted in letters 183, 187 and 189.
17. Biblical; occurring, among other places, in Judg. 18:23-24.
18. In Matt. 16:19 Christ gives the ‘keys of the kingdom of heaven’ to the apostle Peter, who is consequently depicted – often together with Paul – with one or more keys as attributes.
19. Cf. Josh. 22:22; 2 Cor. 11:11, 12:2 and 12:3.